Scoge y registra e nomber di bo negoshi

Bo por haya e nomber corecto pa bo negoshi door di creatividad y door di haci un sondeo riba e mercado. Una bez cu bo logra di haya e nomber adecuado, lo ta bon pa registra esaki na oficina di Propiedad Intelectual.

Contenido


Proteccion di patent

Pa companianan keda existi y keda cu derecho di existencia, nan ta hinca hopi placa den innovacion. Hopi companianan grandi tin un seccion cu ta traha solamente pa bin cu productonan nobo. Nan ta haci hopi research pa nan por yega na inventa cosnan nobo, haciendo uzo di e ser humano. Aki ta unda e mente humano ta pensa y crea. Si bo no proteha bo invento of bo creacion, esaki por wordo piratea of copia y tur bo trabao ta pornada. Pa evita e sorto di maniobranan aki gobiernonan di diferente pais, a  introduci leynan pa duna proteccion na inventornan. Na Aruba tambe nos conoce un ley pa proteccion di inventornan desde 1997. Basa riba e ley (AB. 1997, 29) aki, gobierno ta otorga patent.

Un patent pues ta un derecho exclusivo riba un invento. Gobierno ta otorga un patent unicamente na e doño di e patent. Cu esaki e doño di un patent tin e derecho exclusivo pa haci uzo di su invento. Asina por ehempel un compania innovativo por proteha su (futuro) productonan. Esaki kiermen cu e tin e posibilidad pa stop esnan cu ta viola su derecho di patent, por ehempel door cu otronan ta trece productonan falso of imitacionnan riba mercado.

Cua inventonan ta haya proteccion?

No ta cualkier inovacion ta un invento. Por ta cu bo a drecha cierto cosnan na algo ya inventa, pero no necesariamente e cambio aki mester bin na remarca pa proteccion di patent. Den ley tin algun criterianan pa tene cuenta cune pa bo por bin na remarca pa haya proteccion di patent.

E inventonan aki ta bin na remarca pa haya proteccion di patent:

  • un producto unico y nobo;
  • un mehoracion di un producto cu ya ta inventa caba;
  • un proceso di produccion of un procedimento nobo; of
  • un mehoracion di un proceso di produccion.

Rekisitonan pa un patent

Pa bin na remarca pa un patent un invento mester cumpli cu tres rekisito. E invento mester ta:

  • Nobo: kiermen  cu  e  producto  of  proceso,  prome  cu  e  fecha  di  entrega  di  e  peticion  pa patent  na  Oficina  di  Propiedad  Intelectual,  no  ta  conoci  ni  publica  na  ningun  parti  na mundo. Tampoco door di e inventor mes, por ehempel door di un foyeto.
  • Inventivo:  kiermen  cu  e  invento  no  mester  ta  demasiado  evidente  (logico)  pa  un profesional of specialista riba su tereno.
  • Aplicabel riba tereno industrial: kiermen cu e invento mester ta un producto of proceso di produccion tecnico cu por wordo percibi door di un di e cinco sentidonan y mester funciona den practica.

Registracion y duracion di un patent

Registracion di un patent ta cuminsa cu un peticion pa patent na Oficina di Propiedad Intelectual di Aruba. Naturalmente tin formalidadnan cu e peticion mester cumpli cu ne, pero pa esnan interesa, nan por pasa y haya mas splicacion na oficinadi Propiedad Intelectual of riba e website: www.opi-aruba.org.

Despues di registracion e doño di un patent por haci reclamo riba su derecho. E derecho di patent menciona tin valides y proteccion solamente na Aruba. Despues di entrega di e peticion e peticionario mester scoge entre un patent cu un duracion maximo di 6 of 12 aña. Si e kier un patent cu un proteccion di 20 aña e mester pidi un investigacion di novedad internacional cu ta tuma luga den exterior. Pa un patent di 6 aña e mester pidi un investigacion di novedad no-internacional cu ta tuma luga na Aruba mes.

Ki derecho e doño di patent ta haya?

E derecho unico cu e doño di e patent ta haya ta e posibilidad pa duna otro companianan e permiso pa produci, bende of haci uzo di su invento.

E doño di e patent tambe por prohibi otronan pa explota (haci ganashi) cu su invento. E por pidi hues pa stop un violador di su derecho di patent of reclama eventualmente daño di perhuicio.


Proteccion di marca

Un marca (trademark) (AB. 1989, GT 46) ta un nomber, un palabra, un frase, un simbolo, un diseño of un combinacion di nomber, palabra, frase, simbolo of diseño cu ta wordo uza pa un persona of  compania pa identifica y distingui e origen di su producto, for di otro productonan. Pues ora bo wak un marca riba un paki of boter y bo conoce e marca aki, bo sa di biaha di unda e ta bin y si e ta di bon calidad. Tin hopi marcanan conoci riba mundo cu di biaha ora bo wak’e ariba un otro producto, bo por ripara di biaha cu ta trata di un producto falsifica.

Na Aruba te ainda nos ley ta protehando esun cu haci uzo prome di un marca. Den hopi pais esaki ya no ta asina. Hopi paisnan ta cambiando nan ley y ta bai over pa proteha e prome cu registra e
marca. Esaki a cambia pasobra hopi biaha ta dificil pa prueba ken a uza e marca prome y locual ta mas  importante: si berdaderamente bo tabata kier proteccion, bo mester a inscribi bo marca
prome bo cuminsa uze y no ora nan horte for di bo. E cambio aki den nos ley lo sosode pronto.

Naturalmente e oficina di Propiedad Intelectual lo duna chens pa tur  esnan cu awor aki ta uzando un marca cu nan ta doño di dje (y no un marca di otro cu nan ta bendiendo), pa nan registra esaki. Solamente doño di un marca por registra of laga registra esaki. Si bo ta agencia di un marca pafo di Aruba, e compania for di cual bo ta cumpra e productonan (si ta esey ta e doño) lo mester laga registra e marca aki via un agente local di marca. E compania lo no por inscribi esaki su mes, pero e mester uza un agente aki na Aruba.

Pakico proteha bo marca?

Proteccion di bo marca ta sumamente necesario, pasobra hopi biaha abo como comerciante ta hinca hopi placa den wega pa crea un nomber pa bo producto y purba haci cu e nomber aki ta bira conoci. Ta hopi pica pa mañan bo weita un otro ta uzando bo marca riba su productonan, cu por ta di menos calidad, pero tur hende ta kere cu ta bo producto e ta. Mescos por pasa cu nomber di bo negoshi. Si bo no paga tino y registra na tempo bo por haya un otro negoshi cu un nomber practicamente mescos cu di bo, y ta brinda e mes un tipo di servicio cu abo ta duna y nan por laga pasa cu ta bo negoshi e ta. Bo clientela facilmente por switch bai pa su negoshi keriendo cu e ta di bo y ta ofreciendo e mesun calidad. Pesey ta bon pa registra bo marca y evita e sorto di confusionnan aki pa asina frena esaki di biaha.

Registracion y duracion di un marca

Na prome instante proteccion di bo marca ta pa 10 aña, pero esaki por wordo renoba cada 10 aña. Pues bo por bisa cu e proteccion ta pa un tempo no defini, si cada biaha bo renoba esaki. E proceduranan di inscripcion ta obtenibel na oficina di Propiedad Intelectual y tambe riba nan website.

Hopi biaha ta bin e pregunta si bo por registra cua marca cu ta. En principio tin cu bisa cu e contesta ta: “Si”. Pero naturalmente e marca mester ta uno distinto (ta distingui su mes di otronan) y no mag di ta un marca existente cu ya ta registra na oficina di Propiedad Intelectual.

Prohibicion

E ley ta duna algun prohibicion tambe, entre otro:

  • e marca no mag uza e nomber “Aruba” (si bo entrega nomber di bo negoshi anto e tin Aruba den dje, e parti “Aruba” no ta haya proteccion di tal manera cu ta abo so por uze);
  • e marca tampoco mag di tin di haber cu cosnan inmoral of cu ta un scandal, contra orden publico of ta purba desvia publico;
  • e marca no mag sugeri un coneccion cu un institucion, creencia y simbolonan nacional manera nos bandera, nos escudo y otro;
  • e simbolonan di paisnan cu ta hunto cu nos den Reino Hulandes tampoco mag wordo uza; no ta duna proteccion tampoco na personanan cu kier inscribi bandera di cualkier pais na mundo;

Importante ta cu bo marca mester ta distinto, bo mester por reconoce for di otronan. P.e. si bo pidi pa registra un triangulo preto, esaki no ta ofreciendo suficiente distincion y lo no wordo registra.

Pero e contesta riba e pregunta si bo por registra cua marca cu ta, ta “Si”. Teniendo na cuenta locual a wordo treci dilanti aki riba.

Banda di e prohibicionnan ariba menciona ta keda hopi espacio pa bo inventa un marca cu ainda no ta existi.


Derecho di autor

Kico ta derecho di autor (‘copyright’)?

Segun Articulo 1 di e Ley di ‘Derecho di autor’ (AB. 2003, GT 10) texto vigente cu ta basa riba e di ley PB. 1913, 3 ta comprende bou di ‘derecho di autor’ e derecho exclusivo di e creador di un obra di literatura, ciencia of arte pa por publica y reproduci esaki, cu excepcion di cierto limitacionnan prescribi pa ley.

E derecho exclusivo aki tin un caracter unico y ta pertenece solamente na e autor di e obra of su herederonan. E autor como creador di un obra ta e unico cu por dicidi si su obra por wordo publica of multiplica (copia).

Kico e Ley di ‘Derecho di autor’ ta considera como obra?

Articulo 10 di e ley aki ta duna un lista no limitativo di kico ta wordo considera como un obra di literatura, ciencia of arte. Esaki ta inclui composicionnan musical cu of sin palabra.

Esaki ta entre otro:

  1. buki, foyeto, corant, revista y tur otro documento;
  2. obra teatral y obra dramatico musical;
  3. charla y recital;
  4. obra coreografico y pantomina, di cual e forma di presentacion por ta poni sea riba papel of na un otro manera;
  5. obra musical cu of sin palabra;
  6. obra di pintura, construccion, escultura y litografia;
  7. mapa geografico;
  8. diseño, dibuho y obra plastico, relaciona cu arkitectura tecnico, geografia of otro ciencia;
  9. obra fotografico y cinematografico y obra traha cu un proceso similar;
  10. obra di arte aplica riba industria y;
  11. en general cada producto riba tereno di literatura, ciencia of arte, sea di ki manera y di ki forma cu por wordo multiplica.

Traduccion, adaptacion, areglo musical y otro multiplicacion (reproduccion) den un forma modifica di un obra di literatura, ciencia of arte, mescos tambe un coleccion di diferente obra cu ta proteha ta ser considera como un obra riba su mes, sin kita afo e ‘derecho di autor’ riba cada obra original (Art. 10 ‘Derecho di autor’).

Ki derecho e autor ta haya?

E ‘derecho di autor’ ta duna e creador di un obra 2 tipo di derecho:

  1. derecho economico (derecho di explotacion);
  2. derecho moral

Kico ta ‘derecho economico’?

E derecho aki ta haci posibel cu un autor por explota su obra. E por pidi un compensacion pa e permiso cu e ta duna otro pa publica of multiplica su obra. Su famia directo por hereda e derecho aki, di acuerdo cu loke ley ta stipula pa herencia. Tambe ta posibel cu e autor di e obra por pasa e derecho economico pa e persona na kende e ta desea di haci esey.

Kico ta ‘derecho moral?

‘Derecho moral’ ta proteha e conexion entre e autor y su obra. E autor no por traspasa e ‘derecho moral’ na ningun otro hende. Pa e motibo ey, por ehempel, e autor tin derecho pa opone contra:

  1. publicacion di su obra sin su permiso;
  2. publicacion bou di un otro nomber cu no ta di dje;
  3. cambio den su obra y “mishimento” na su obra, cu por causa daño na e balor artistico, of na su honor y nomber.

For di ki momento un obra ta haya proteccion?

Un obra ta proteha caba ya pa e simpel hecho cu el a ser crea.

Si skirbi un articulo, un poesia of un buki, compone un obra musical, e ora ey e obra ta haya
proteccion di ora cu e ser crea, pasobra esaki ta regla pa ley.

Pues riba un obra crea tin principalmente ‘derecho di autor’. Normalmente e creador di e obra y esey mayoria bes ta esun cu su nomber ta aparece riba e obra, t’esun cu tin ‘derecho di autor’.

Kico mester haci si kier uza obra di un autor?

E autor of persona of personanan cu ta adkiri e ‘derecho di autor’ ta e uniconan cu por duna permiso pa uzo di e obra.

Esey kiermen cu sin permiso di e autor bo no por publica of multiplica e obra.

Esun cu kier haci algo cu e obra di otro: entre otro modifica, cambia, traduci, reproduci, normalmente mester di e permiso di e autor di e obra. Esaki por ta e autor mes of un tercera persona cu a adkiri esaki pa medio di traspaso di e ‘derecho di autor’. E beneficiario por ser autorisa bou di cierto condicionnan. E permiso ta aplicabel tambe pa uzo sin fin economico.

Kico mester haci den caso di violacion di e ‘Derecho di autor’?

  1. Conforme Art. 27 di e Ley di ‘Derecho di autor’, e autor tin e derecho pa tuma accion legal contra esnan cu ta viola su ‘derecho di autor’. Esaki ta significa cu e autor tin e derecho pa reclama daño di perhuicio si su ‘derecho di autor’ ta wordo viola.
  2. Esnan cu viola e ‘derecho di autor’ di otro persona conforme Articulonan 31 y 32 di Ley di Derecho di autor’ por wordo persigui. E autor/heredero sin embargo tin cu presenta un keho formal contra e violacion di su ‘derecho di autor’ (Art. 33 ‘Derecho di autor’).

E ‘Derecho di autor’ ta pa semper?

Conforme Art. 38 ‘Derecho di autor’ ta caduca 50 aña despues di e fecha di e morto di e creador di e obra. Den caso di mas cu un autor e ‘derecho di autor’ ta caduca despues di 50 aña for di e dia di e fayecimento di e autor cu a fayece ultimo.

Esaki ta significa cu 50 aña despues di e morto di e autor, no mester mas di permiso, ya cu e obra a bira un dominio publico, esaki kiermen cu tur hende ta liber pa uza e obra sin permiso di e herederonan. Pero si semper mester keda menciona ken ta e autor(nan) di e obra.

E autor ta obliga pa registra?

Di ora cu un obra ser crea e autor ta obtene ‘Derecho di autor’ riba su obra. Esaki ta significa cu e registro di ‘derecho di autor’ no ta obligatorio.

Pero ta sosode den practica cu un otro persona ta pretende di ta e autor di un obra y cu ta e tin e ‘derecho di autor’ riba tal obra.

Door di laga registra e obra e autor ta preveni mal comprondemento encuanto e ‘derecho di autor’ riba un obra. E certificado di registracion cu e autor ta obtene na oficina di Propiedad Intelectual ta un prueba extra cu ta su persona tin e ‘derecho di autor’ riba e obra en cuestion specialmente ora ta tuma pasonan legal contra violacion di e ‘derecho di autor’. E registracion na Aruba ta duna un proteccion internacional, hasta mundial.

Con e autor por registra su obra na oficina di Propiedad Intelectual?

Pa registra su obra e autor mester entrega:

  • un formulario di registracion cu ta obtenibel na oficina di Propiedad Intelectual of riba e website: www.opi-aruba.org;
  • un copia di e obra hunto cu anexonan y ilustracionnan, cu ta duna un descripcion cla di e obra;
  • un copia di ID, rijbewijs of paspoort di e autor(nan);
  • Afl. 35,00 como pago pa e registracion y e certificado di ‘derecho di autor’.

Por tuma contacto cu Bureau Intellectuele Eigendom (BIE)

Oficina di Propiedad Intelectual

Adriaan Laclé Blvd. 3
Oranjestad
Website: www.opi-aruba.org
Email: [email protected]
Telefon: +297 583 1200
Facebook: Bureau Intellectuele Eigendom Aruba
Orario di oficina

Scroll To Top